Muhammes, beş dizelik bölümler halinde söylenen nazım şeklidir.
Bir muhammesin ilk beşliğindeki son dizenin, aynı beşlikteki diğer dört dize ile kafiyeli olması şart değildir. Beşlik sayısı bir kayda bağlı değildir. Bend sayısı 4-8 arasında değişir. Aruz ölçüsüyle yazılır.
Muhammes, “beşli” demektir.5 dizelik bentlerden oluşur. Edebiyatta beş mısralık bendlerden oluşan nazım şekline de Muhammes denilmektedir. Genellikle 4-8 bend arasında yazılmışlardır. Az görülmekle birlikte daha uzun, 12-13 bende kadar uzayan muhammesler de vardır. Muhammeslerde kafiye örgüleri şöyledir: aaaaa / bbbba / cccca
İlk bendin 5 dizesi birbirleriyle, sonraki bendlerin son bir ya da iki dizesi ilk bend ile uyaklıdır. Son bir ya da iki dize, her bendin sonunda aynen tekrarlanıyorsa bu muhammese “muhammes-i mütekerrir”, bu dizelerin ilk bend ile yalnızca uyak yönünden uyuştuğu muhammeslere ise “muhammes-i müzdeviç” adı verilir. Muhammeslerde çoğunlukla felsefi düşünceler, tasavvuf konuları ele alınır. En çok Muhibbi (Kanuni Sultan Süleyman) eser vermiştir.
Muhammes her konuda yazılabilir. Felsefî bir fikir, bir düşünce, bir dünya görüşü, övgü, aşk, sevgiliyi özleyiş muhammeslerin konusu olabilir. Son bendde şairler mahlaslarını söylerler.
Muhammesler de murabbâlar gibi edebiyatımızda çok kullanılan musammatlardandır. Hemen her şair bu nazım şeklini denemiştir.
- Fuzulî
- Taşlıcalı Yahya Bey
- Aşk’i
- Erzurumlu İbrahim Hakkı
- Esrar Dede
- Şeyh Gâîib
- Hoca Neş’et
- Enderunlu Vâsıf
- Şeref Hanım’ın muhammesleri vardır.
Muhibbi (Kanuni Sultan Süleyman) 18 muhammesle bu nazım şeklini en çok kullanan şairlerdendir.
